LANDASAN PENDIDIKAN SPIRITUAL ABÛ AL-QÂSIM AL-QUSYAIRÎ (W. 465/1072)

Muhammad Arifin

Abstract


Abstrak: Artikel ini membahas landasan pendidikan spiritual al-Qusyairî, yang pemikirannya berpengaruh dalam dunia Islam, bahkan sampai ke Nusantara dengan paham neo-sufisme. Berdasarkan analisis terhadap dua karyanya, al-Risâlah al-Qusyairiyah dan Tafsîr Lathâ’if al-Isyârât, ditemukan setidaknya ada empat landasan pendidikan spiritual yang harus ditempuh oleh sâlik. Pertama, seorang sâlik harus mengenal (marifat) kepada Allah, sebagaimana konsep-konsep akidah Ahlussunnah Waljamaah. Selain itu, marifat yang teguh mengejawantah perilaku. Kedua, dalam mendidik jiwa seseorang harus menjaga keseimbangan antara syariat dan hakikat. Ketiga, ibadah yang dilakukan melihat sisi batin atau aspek esoterisnya, sehingga berpengaruh positif dalam tingkah laku. Keempat, seorang sâlik harus senantiasa berzikir dan mengingat Allah dalam lisan dan atau hatinya. Landasan pendidikan spiritual seperti ini akan menjaga seseorang tetap berada dalam ajaran Islam, dan akan menyampaikannya kepada Allah yang akan menurunkan ketenangan batinnya di dunia dan akhirat.
 
Abstract: Foundations of Abû al-Qâsim al-Qusyairî’s Spiritual Education. This article discusses the principles of al-Qusyairî’s spiritual education, whose ideas influenced the Islamic world, even to the Nusantara in a neo-sufism. Based on the analysis of his ouvre al-Risâlah al-Qusyairiyah and Tafsîr Lathâ’if al-Isyârât, it is found that there are at least four spiritual education foundations a lik should undergo. First, a sâlik should know (marifah) to Allah, as the concepts of Ahli Sunnah wal Jama’ah theology. Additionally, marifah steadfast in the heart should  portray in behavior. Second, in educating the spirit must maintain a balance between syarî`ah and haqîqah. Third, worship is done to be seen the inner or esoteric aspects, and thus have the positive effect on behavior. Fourth, a sâlik must always remember and enchant Allah orally or by heart. The cornerstone of spiritual education such as this would keep someone remains in the teachings of Islam, and will present it to Allah who will resulted in peacelful and spiritual satisfaction in this world and hereafter.
 
Kata Kunci: pendidikan, spiritual, makrifat, syariat, hakikat, zikir, al-Qusyairî

Full Text:

PDF

References


‘Abd al-Salâm, Ahmad Nahrâwî. al-Imâm al-Syâfi‘î fî Madzhabaih al-Qadîm wa al-Jadîd: Hayâtuh wa ‘Ashruh, Ushûluh wa Fiqhuh, Ashhâbuh wa Anshâruh fî Nasyr Madzhabih wa Âtsâruh al-‘Ilmiyah wa Kutubuh. Kairo: Maktabah al-Syabâb, 1988.

‘Isa, ‘Abd al-Qâdir. Haqâ’iq ‘an al-Tashawwuf. Suriah: Dâr al-‘Irfân, 2001.

Abû Dâwûd, Sulaimân Ibn al-Asy‘ats al-Sijistânî. Sunan Abî Dâwûd. Beirut: Dâr Ibn Hazm, 1997.

Abu Na‘im, Moch. Tijani. “Integrasi Syarî‘ah, Tharîqah, dan Haqîqah dalam Tasawuf Hamzah Fansuri dan Haydar Amuli” dalam Jurnal Titik-Temu, vol. 4, Nomor 2, tahun 2012.

Al-‘Arûsî, Mushthafâ. Natâ’ij al-Afkâr al-Qudsiyyah fî Bayân Ma’ânî Syarh al-Risâlah al-Qusyairiyah. Beirut: Dâr al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 2000.

Al-Asnawî, Abd al-Rahîm. Thabaqât al-Syâfi‘iyah. Beirut: Dâr al-Kutub al-‘Ilmiyah, 1987.

Al-Baghdâdî, ‘Abd al-Qâhir Ibn Thâhir Ibn Muhammad. al-Farq bain al-Firaq. Kairo: Maktabah Dâr al-Turâts, t.t.

Al-Baghdâdî, Abû Bakr Ahmad Ibn ‘Alî Ibn Tsâbit al-Khathîb. Târîkh Madînah al-Salâm wa Akhbâr Muhadditsîhâ wa Dzikr Quththânihâ al-‘Ulamâ’ min Ghair Ahlihâ wa Wâridîhâ. Beirut: Dâr al-Gharb al-Islâmî, 2001.

Al-Bukhârî, Abû Abdillâh Muhammad Ibn Ismâ‘îl. al-Jâmi‘ al-Shahîh. Kairo: Maktabah al-Salafiyah, 1400 H.

Al-Dusûqî, Muhammad Ibn Ahmad Ibn ‘Arafah. Hâsyiyah al-Dusûqî ‘alâ Syarh Umm al-Barâhîn. Jakarta: Dâr al-Kutub al-Islâmiyah, 2012.

Al-Dzahabî, Muhammad Husain. al-Tafsîr wa al-Mufassirûn. Kairo: Dâr al-Hadîts, 2005.

Al-Dzahabî, Mushthafâ Muhammad. al-Tafsîr wa al-Mufassirûn. Kairo: Dâr al-Hadîts, 2005.

Al-Fâsî, Abû al-‘Abbâs Ahmad Ibn Ahmad Ibn Muhammad Ibn ‘Isâ Zarrûq. Qawâ‘id al-Tashawwuf. Libanon: Dâr al-Kutub al-‘Ilmiyah, 2003.

Al-Hindî, ‘Alâ’ al-Dîn ‘Alî al-Muttaqî Ibn Hisâm al-Dîn. Kanz al-‘Ummâl fî Sunan al-Aqwâl wa al-Af‘âl. Beirut: Muassasah al-Risâlah, 1985.

Al-Kurdî, Muhammad Amîn. Tanwîr al-Qulûb fî Mu‘âmalah ‘Allâm al-Guyûb. Beirut: Dâr al-Fikr, 1994.

Al-Nasâ’î, Abû ‘Abd al-Rahmân Ibn Syu‘aib. Kitâb al-Sunan al-Kubrâ. Beirut: Muassasah al-Risâlah, 2001.

Al-Nasâ’î, Abû ‘Abd al-Rahmân Ibn Syu‘aib. Sunan al-Nasâ’î. Riyadh: Maktabah al-Ma‘ârif, t.t.

Al-Nawawî, Muhy al-Dîn Abû Zakariyâ Yahyâ Ibn Syaraf. al-Adzkâr al-Muntakhabah min Kalâm Sayyid al-Abrâr saw. Kairo: Dâr al-Mashriyah al-Lubnâniyah, 1988.

Al-Qusyairî, Abû al-Qâsim ‘Abd al-Karîm Ibn Hawâzin. al-Risâlah al-Qusyairiyah fî ‘Ilm al-Tashawwuf. Jakarta: Dâr al-Kutub al-Islâmiyah, 2011.

Al-Qusyairî, Abû al-Qâsim. al-Risâlah al-Qusyairiyah fî ‘Ilm al-Tashawwuf. T.t.p.: Dâr al-Khair, t.t.

Al-Sakandarî, Ibn ‘Athâ’illâh. Kitab al-Hikam, terj. Ismail Ba’adillah. Jakarta: Khatulistiwa Press, 2010.

Al-Sam‘ânî, Abû Sa‘d ‘Abd al-Karîm Ibn Muhammad Ibn Manshûr al-Tamimî. al-Ansâb. Kairo: Maktabah Ibn Taimiyah, 1981.

Al-Saqqâf, ‘Alawî Abû Bakr Muhammad. “Tarjamah al-Mu’allif,” dalam Abû al-Qâsim ‘Abd al-Karîm Ibn Hawâzin al-Qusyairî. al-Risâlah al-Qusyairiyah fî ‘Ilm al-Tashawwuf. Jakarta: Dâr al-Kutub al-Islâmiyah, 2011.

Al-Sya‘rânî, ‘Abd al-Wahhâb. al-Thabaqât al-Kubrâ. Beirut: Dâr al-Fikr, t.t.

Al-Sya‘rânî, ‘Abd al-Wahhâb. Lawâqih al-Anwâr al-Qudsiyyah fî Ma‘rifah Qawâ’id al-Shûfiyyah. Beirut: Dâr al-Fikr, 1996.

Al-Syâfi’î, Hasan dan Abû Yazîd al-‘Ajamî. fî al-Tashawwuf al-Islâmî. Kairo: Dâr al-Salâm, 2007.

Al-Syahrastânî, Abû al-Fath Muhammad Ibn ‘Abd al-Karîm. al-Milal wa al-Nihal. Beirut: Dâr al-Kutub al-‘Ilmiyah, t.t.

Al-Thûsî, Abû Nashr ‘Abdullâh Ibn ‘Alâ al-Sarrâj. al-Luma‘ fî Târîkh al-Tashawwuf al-Islâmî. Beirut: Dâr al-Kutub al-‘Ilmiyah, 2001.

Al-Tirmidzî, Muhammad Ibn ‘Isâ Ibn Sawrah. Sunan al-Tirmidzî. Riyadh: Maktabah al-Ma‘ârif, t.t.

Al-Zubairî, Walîd Ibn Ahmad al-Husain, et al., al-Mawsû‘ah al-Muyassarah fî Tarâjum A’immah al-Tafsîr wa al-Iqrâ’ wa al-Nahw wa al-Lughah. England: Al-Bukhary Islamic Center, 2003.

Asari, Hasan. Menyingkap Zaman Keemasan Islam. Bandung: Citapustaka Media, 2007.

Azra, Azyumardi. Esai-Esai Intelektual Muslim dan Pendidikan Islam. Jakarta: Logos Wacana Ilmu, 1998.

Azra, Azyumardi. Islam in the Indonesian World: An Account of Institutional Formation. Bandung: Mizan Pustaka, 2006.

Azra, Azyumardi. Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan Nusantara Abad XVII & XVIII: Akar Pembaruan Islam Indonesia, Edisi Perenial. Jakarta: Kencana Prenadamedia Goup, 2013.

Basyûnî, Ibrâhîm. “Madkhal,” dalam al-Qusyairî, Lathâ’if al-Isyârât. Mesir: al-Hai’ah al-Mishriyah al-‘Âmmah li al-Kitâb, 2000.

Ghalâb, Muhammad. al-Tashawwuf al-Muqâran. Kairo: Maktabah Nahdhah, t.t.

Gharbâl, Muhammad Syafîq, et al., al-Mausû‘ah al-‘Arabiyah al-Muyassarah. Kairo: Dâr al-Qalam dan Mu’assasah Franklin li al-Thibâ‘ah wa an-Nasyr, 1965.

Hasan, Hasan Ibrâhîm. Târîkh al-Islâm al-Siyâsî wa al-Dînî wa al-Tsaqafî wa al-Ijtimâ‘î. Kairo: Maktabah al-Nahdhah al-Mishriyah, 1996.

Hawâ, Sa‘îd. al-Mustakhlash fî Tazkiyah al-Anfus: Nazhariyah Mutakâmilah fî Tazkiyah al-Nufûs. Kairo: Dâr al-Salâm, 2005.

Hawwâ, Sa‘îd. Tarbiyatunâ al-Rûhiyah. Beirut: Dâr ‘Ammâr, 1989.

Hidayat, Komaruddin. Psikologi Kematian: Mengubah Ketakutan Menjadi Optimisme. Jakarta: Penerbit Hikmah, 2006.

Ibn ‘Ajîbah, Ahmad Ibn Muhammad Ibn al-Mahdî. al-Bahr al-Madîd fî Tafsîr al-Qur’ân al-Majîd. Beirut: Dâr al-Kutub al-‘Ilmiyah, 2002.

Ibn ‘Ajîbah, Ahmad Ibn Muhammad. ‘Îqâzh al-Himam fî Syarh al-Hikam. Jeddah: al-Haramain, 1982.

Ibn al-Mulaqqin, Sirâj al-Dîn Abû Hafsh ‘Umar Ibn ‘Alî Ibn Ahmad. Thabaqât al-Auliyâ’. Kairo: Maktabah al-Khânijî, 1973.

Ibn Hanbal, Ahmad Ibn Muhammad. al-Musnad. Kairo: Dâr al-Hadîts, 1995.

Ibn Katsîr, ‘Imâd al-Dîn Abû al-Fidâ’ Ismâ‘îl. al-Bidâyah wa al-Nihâyah. Kairo: Maktabah al-Shafâ, 2003.

Ibn Khallikân, Abû al-‘Abbâs Syams al-Dîn Ahmad Ibn Muhammad Ibn Abû Bakr. Wafayât al-A‘yân wa Anbâ’ Abnâ’ al-Zamân. Beirut: Dâr Shâdir, t.t.

Ibn Mâjah, Abû Abdillâh Muhammad Ibn Yazîd al-Qazwînî. Sunan Ibn Mâjah. Riyad: Maktabah al-Ma‘ârif, t.t.

Ibn Manzhûr, Abû Fadhl Jamâl al-Dîn Muhammad Ibn Makram. Lisân al-‘Arab. Beirut: Dâr Shâdir, 1990.

Kahâlah, ‘Umar Ridhâ. Mu‘jam al-Mu’allifîn Tarâjum Mushannifî al-Kutub al-‘Arabiyah. Beirut: Mu’assasah al-Risâlah, 1993.

Kartanegara, Mulyadhi. Menyelami Lubuk Tasawuf. Jakarta: Erlangga, 2006.

Mahmûd, ‘Alî ‘Abd al-Halîm. al-Tarbiyah al-Rûhiyah. Kairo: Dâr al-Tauzî‘ wa al-Nasyr al-Islâmiyyah, 1995.

Mukti, Abd. Konstruksi Pendidikan Islam: Belajar dari Kejayaan Madrasah Nizhamiyah Dinasti Saljuq. Bandung: Citapustaka Media, 2007.

Muslim dan al-Nawawî. Shahîh Muslim bi Syarh al-Nawawî. Kairo: Maktabah al-Mishriyah, 1929.

Muthahhari, Murtadha. Pengantar Ilmu-Ilmu Islam, terj. Ibrahim Husain, et al. Jakarta: Pustaka Zahra, 2003.

Nasution, Muhammad Yasir. Manusia Menurut Al-Ghazali. Jakarta: Rajawali Pers, 1988.

Quthb, Muhammad. Manhaj al-Tarbiyah al-Islâmiyyah. Mesir: Dâr al-Syurûq, 1993.

Siroj, Said Aqil. Tasawuf Sebagai Kritik Sosial: Mengedepankan Islam sebagai Inspirasi, Bukan Aspirasi. Jakarta: Yayasan KHAS, 2009.

W. M., Abdul Hadi. Hamzah Fansuri: Risalah Tasawuf dan Puisi-Puisinya. Bandung: Mizan, 1995.

Zarîq, Ma‘rûf dan ‘Alî ‘Abd al-Hamîd, “Muallif al-Kitâb,” dalam Abû al-Qâsim ‘Abd al-Karîm Ibn Hawâzin al-Qusyairî, al-Risâlah al-Qusyairiyah fî ‘Ilm al-Tashawwuf. T.t.p.: Dâr al-Khair, t.t.




DOI: http://dx.doi.org/10.30821/miqot.v41i2.341

Refbacks

  • There are currently no refbacks.


I n d e x i n g :

              

 

 

MIQOT: Jurnal Ilmu-ilmu Keislaman (P-ISSN: 0852-0720; E-ISSN: 2502-3616) by http://jurnalmiqotojs.uinsu.ac.id/index.php/jurnalmiqot/index is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

Copyright �2023 Universitas Islam Negeri Sumatera Utara Medan. Powered by Public Knowledge Project OJS.

 View My Stats